ဒု-ဥကၠ႒ေဇှာ္ နာဲနလႅာ (၁၂၇၉ - ၁၃၅၁)

နာဲနလႅာဝြံ ဒွ္မှိဟ္စေတဿင္မြဲ ပႜဲေပဲါဗတိုက္နာနာ လုပ္ကၜဳင္သြက္ဂကူမန္ဂြံဗၜးၐးတုဲ ဗြဲႀကဵ သုီသကအ္မိတ္သဟာဲဂမၜိဳင္ တိတ္ကၜဳင္ တိသၜးပြး သြက္ဗၜးၐးဂကူမန္ရ။ အတိုင္ဂလာန္ညးမဟုီဒဿံင္တြႝဳ ဒးဂံင္ေကၜာန္ ပႜဲဝိုင္၊ ဒးဂံင္ပေသာင္ ပႜဲဝိုင္၊ ဒးဂံင္ခ်ိဳင္ ပႜဲဝိုင္ဂွ္ကုီ လမ်ီဳညးေလဝ္ တိတ္အာ လတူစင္ဇေမှာ္ ပႜဲလေဒါဝ္ပုရိသာတ္ မဒွ္တၛဲမလုပ္ဝင္ သြက္ဍဳင္ပု႙ ဂြံဗၜးၐးမြဲကုီရ။

  
ဥကၠ႒ေဇှာ္ နာဲနလႅာ မဒွ္ေကာန္ နာဲမး မိပေရအ္တအ္ဝြံ ပႜဲသကၠရာဇ္ဍဳင္ (၁၂၇၉)၊ ဂိတု စဲ(၁၁) မံက္၊ တၛဲစန္ သကၠရာဇ္ခေရတ္ ၁၉၁၇ ဂိတုဧၿပ႘ ၂ ဂွ္ သၜးဂဝ္ဂှဵရ။ လက္ႀကဵ နာဲေဍာအ္ မိေဍာင္တအ္ လြ႘ဗစလဝ္ရ။ ေကာေဒံ ႏြံ (၇) တၜတဲု ေပှာဝ္ကႝုေကာေဒံ (၇) တၜဂွ္ ဒွ္ေကာန္ မရႏုက္ကႝု (၅) ရ။ ႏူေဍာတ္တ္ ခုတ္တင္လဝ္ယဿဳ မာံဆိတ္ႏိုအ္တဲု ႀကဵဏအ္ စိုပ္ေဗာ္ဍဳင္မန္တဿိတဲု ခုတ္ပၲန္ယဿဳ နာဲနလႅာရ။
  စိုပ္အဝဲ (၆) သှာံဂွ္ မံင္ဘာတန္မူလ ဘာလက်ာ္တဲု ဆက္တုိန္ဘာတန္လေဒါဝ္ရ။ ႀကဵဏအ္ လုပ္ကတ္လၛတ္ ပဲႜဘာပုဂၢလိက ပႜဲဍဳင္မုဟ္ဍဳင္တဲု စိုပ္အာယုက္ (၁၇) သှာံဂွ္ သၸထပ႙ု မင္မြဲသာသှာ ပြိဳင္ၐါဝွ္ရ။ စိုပ္အဝဵအယုက္ (၂၀) သှာံျပင္ဂွ္ ထပ္တဲကု မိညိင္ယႈ႙ ရဲကြာန္ယံင္ဒံင္တဲု ကႅိဂြံေကာန္ၿဗဵမြဲ မိသ႘ဒါ တဲု လြ႘ဗၥလဝ္ ေကာန္ႀတံဳမြဲရ။ စိုပ္အယုက္ (၂၂) သှာံျပင္ဂွ္ ရဲကြာန္ေသှဟ္ဗၵဝ္ စိုတ္တုပ္႐ုဲပၲိန္ ညး နဒဒွ္ညးေဇှာ္ကြာန္ရ။ စိုပ္ေခတ္ဂ်ပါန္ဂွ္ လုပ္ပႜဲဂေကာံသဿတ္အာယွ ပႜဲဍဳင္မုဟ္ဍဳင္တဲု ပတိတ္ျဒဟတ္ စႏၵက္ခ်႘ဓရာင္ကၜဳင္ အပႜဲဂေကာံသဿတ္ဂွ္ရ။
  ကာလပှာန္ေဇှာ္ဂၜးကဝ္ အလန္ဒုတိယတဲု ပႜဲသကၠရာဇ္ ၁၉၄၆ ဂွ္ နာဲဖိုဝ္ခ်ိဳဝ္ ပကႜိဳပ္တဲု ဒက္ပၲန္ကၜဳင္ ဂေကာံမန္ေကာန္ဍဳင္အရင္ မဒွ္ေဗာ္ပေရင္ဍဳင္ကြာန္မန္ ကၜာအိုတ္ဂွ္ နာဲနလႅာ ညးမကလိဂြံအာယုက္ (၂၉) သှာံဂွ္ လုပ္ယိုက္ေဂၜင္ ေကတ္တာလ်ိဳင္ နကႝုမှိဟ္ေဇှာ္ ဗဟႝုမြဲရ။ သြက္ဂကူမန္ ဂြံဗၜးတိတ္ ႏူဘဝဒးဒုင္ပႜႝဳပႜိဳက္ ဘဝဍိက္ဂကူညးတှဟ္တဲု ဂြံေဇှာ္ေမာဝ္ျပာကတ္တိုန္မာန္ ရန္တဿအ္တုဲ ဂိုတ္ဂၥာန္ ပၲိတ္ျဇဟတ္ အၾကာတင္ဝါတ္ဂါတ္ ခက္ခုဲနာနာသာ္ရ။ ပႜဲကႝုသကၠရာဇ္ခေရတ္ ၁၉၄၈ ဂိတုၾသေဂတ္ ၁၉ ကာလနာဲနလႅာ မကလိဂြံအယုက္ (၃၁) သှာံဂွ္ သြက္ဂကူမန္ ဂြံဗၜးတိတ္ ႏူဘဝဍိက္မာန္ ရန္တဲု ပံင္ေတာဲလုပ္ကၜဳင္ေပဲါဗတိုက္ ကေရာံေဗာ္ (ဖဆပလ) မြဲစြံကီုေလဝ္ ကာလဂြံဗၜးၐးတဲုဂွ္ ေဗာ္ (ဖဆပလ) ရပ္ေကံလဝ္ ဝါဒမဟာဂကူဗဿာတဲု ဟြံသၸသမၲီကႝု တြႝဳရးဍဳင္မန္၊ ပမာန္ပႜႝဳပႜိဳက္ ကဿာတ္ကၜဳင္အေခါင္နာနာသာ္ရ။ ၐိုန္ရ ေကၜာန္ပေရင္ဍဳင္ကြာန္ ပႜဲဗြိဳင္ေသှာဝ္ကီုေလဝ္ အလႝုအသ႘ (ဖဆပလ) တအ္ ဍႝဳဍိဳက္ဒှာတာ နကႝုအဝႝု နဲနာနာသာ္တဲု ဒုင္ဟြံမာန္ ပႜဲသကၠရာဇ္(၁၃၁၀) ဂိတုခႜဲသ႘ေပင္၊ သကၠရာဇ္ခေရတ္ ၁၉၄၈ နကႝုဂေကာံပၜန္ဂတး နဲမရပ္လြဟ္ဂွ္ စလုပ္ကၜဳင္ရ။ ကာလစိုပ္ကၜဳင္ ပႜဲတိဍာ္ပၜန္ဂတးလြပ္လြဟ္တဲု ဒက္ပၲန္ေဗာ္ပၜတရဵဍဳင္မန္ ပႜဲကႝုသကၠရာဇ္ခေရတ္ ၁၉၅၅ ကာလနာဲနလႅာ မကလိဂြံအာယုက္ (၃၈) သှာံဂွ္ ယိုက္ေဂၜင္ကၜဳင္တာလ်ိဳင္ ကမၼတ႘ကႜိဳက္ပ္ဗဟႝု ညးလ်ိဳင္ဌာန ပေရင္ဘ႑ာရ။ အပႜဲေဗာ္ပၜတရဵဍဳင္မန္ ဒုင္ၿဗဲစဲတၛဲ သၜာဲလမ်ီဳ လုပ္ကၜဳင္ေပဲါဗတိုက္လြပ္လြဟ္ ပြိဳင္စွ္သှာံစွ္ၿဗဲရ။
  ပႜဲသကၠရာဇ္ဍဳင္ (၁၃၂၀)၊ သကၠရာဇ္ခေရတ္ ၁၉၅၈ ဂိတုဂ်ဴလာင္ ၁၉ ကာလညး ကလိဂြံအယုက္ (၄၁)သှာံ မဲြကေရာံ ကုေဗာ္ပၜတရဵဍဳင္မန္ ၿပံင္သၜာဲနဲကဲပေရင္ဍဳင္ကြာန္ သၜာဲလြဟ္ကႝု ဒ႘မႝုကေရၿဇ႘ ပႛ႘ပႛပ္ကႝု အလႝုအသ႘ (ဖဆပလ) တဲု ဆက္လုပ္အာေပဲါဗတိုက္ ပႜဲဗြိဳင္ေသှာဝ္ (ပါလ႘မာန္)ရ။ ပႜဲကႝုသကၠရာဇ္ခေရတ္ ၁၉၅၈ ဂိတုၾသေဂတ္ ၁၃  ပႜဲကႝုဒက္ပၲန္ ဒပ္ည႘သဿဟ္ ေကာန္ညးဍဳင္ကြာန္မန္ (မြန္ျပည္သူ႕ညီညြတ္ေရး တပ္ေပါင္းစု မပညတ) နကႝုေဗာ္ပၜတရဵဍဳင္မန္၊ ေဗာ္သြးမန္ အလုံဍဳင္ရာမည၊ ေဗာ္သြးေကာန္ဍဳင္အရင္မန္၊ သင္သဿတ္ဟိတဂေဝသ႘တံဂွ္ ညးပါလုပ္လဝ္ ပႜဲေဗာ္ပၜတရဵဍဳင္မန္ နဒဒွ္ ညးပၜတရဵ ကႜိဳက္ပ္မြဲရ။ ပႜဲကႝုသကၠရာဇ္ခေရတ္ ၁၉၆၀ ဂိတုေဖဖဝ္ဝါရ႘ ၆ ပႜဲေနေဝန္ေကၜာန္ဗဒွ္ ေပဲါ႐ုဲမာဲဂွ္ ညံင္အမာတ္မန္ ေသၢာံကလိဂြံဇှးမာန္ ေရင္တၜဳင္ဂစာန္ကၜဳင္လဝ္ရ။ နအလႝုဇကုေလဝ္ လုပ္႐ဲုမာဲ ပႜဲသၠဳတ္က်ာ္ျမဟ္ကီုရ။ ပႜဲအခိင္ဝြံ ညးမဇှးမာဲ ကလိဂြံ နဒဒွ္အမာတ္တုန္ နာဲဖိုဝ္ခ်ိဳဝ္ (အမာတ္မန္ ပြိဳင္ဍဳင္ေရဝ္)၊ နာဲအံင္ေထာန္ (အမာတ္မန္ ပြိဳင္ဍဳင္ျဇပ္ဗု)၊ နာဲဖဝ္စိင္ (အမာတ္မန္ ပြိဳင္ဍဳင္မုဟ္ဍဳင္)၊ စှးေကာန္ဍဳင္အရင္ နာဲအံင္လွငၛ႙ဳတအ္ ကလိဂြံဇှးကီုရ။
  ပႜဲသကၠရာဇ္ခေရတ္ ၁၉၆၁ ပႜဲဂေကာံဗမံက္ပတိုန္ဍဳင္မန္ဂွ္ ပါလုပ္နဒဒွ္ ညးကႜိဳပ္ ႏူေဗာ္ပၜတရဵဍဳင္မန္မြဲတဲု ခ်႘ဓရာင္ေရင္တၜဳင္ ေကတ္လဝ္တာလ်ိဳင္ရ။ ရန္လဝ္ ပႜဲ ၁၉၆၂ ဂိတုၾသေဂတ္မၢး ေကၜာန္ဗဒွ္ပါလ႘မာန္ ၿပံင္သၜာဲပေရင္ဍဳင္ကြာန္တဲု ဍဳင္မန္သၵးမံက္ဍာံဍာံေရာင္ ပေတွ္ေကတ္လဝ္တဲု သၜဳင္ပတိုန္ ပေရင္စႏၵက္ခ်႘ဓရာင္ ဗြဲမထတ္သၠာတ္ကီုရ။ ဆဂး ပႜဲကႝုသကၠရာဇ္ခေရတ္ ၁၉၆၂ ဂိတုမာတ္ခ်္ ၂ ကာလ နာဲနလႅာ ကလိဂြံအယုက္ (၄၅) သှာံဂွ္ သၠိဳပ္ပှာန္ေနေဝန္ သီေထာံအဝႝုကဿိန္ဍဳင္တဲု ပေရင္ၐိုဟ္လလံဍဳင္ဟဿဲ ကႜိဳပ္သၠိဳပ္ေဗာ္ပၜတရဵဍဳင္မန္ဂမၜိဳင္ ပံင္ေတာဲခ်႘ဓရာင္ကၜဳင္ ကုေဗာ္ပေရင္ဍဳင္ကြာန္ အလံုမြဲဍဳင္တဲု ဆက္ခ်႘ဓရာင္ကၜဳင္ ပေရင္ၐိုဟ္လလံရ။
  ပႜဲသကၠရာဇ္ဍဳင္ (၁၃၂၅)၊ သကၠရာဇ္ခေရတ္ ၁၉၆၃ ဂိတုနဝ္ေဝန္ဗာ ၁၃ ကာလ နာဲနလႅာ ကလိဂြံအယုက္ (၄၆) သှာံဂွ္ ဂေကာံသၠိဳပ္ပှာန္ ေနေဝန္တအ္ နကုႝစိုတ္မဟာဝါဒ႘ဗဿာ ရပ္ေပၜာပ္ထံင္ ကုကႜိဳပ္သၠိဳပ္ပေရင္ဍဳင္ကြာန္ဂမၜိဳင္ဂွ္ ကႜိဳပ္သၠိဳပ္ပေရင္ဍဳင္ကြာန္မန္ဂမၜိဳင္ေလဝ္ ဒးဒုင္ရပ္ (၈) တၜကီုရ။ ညး (၈) တၜတအ္တုန္ နာဲငၛ႙ဳတိင္၊ နာဲေထာန္သိင္၊ နာဲေက်ာင္၊ နာဲေတန္အံင္၊ နာဲသိင္မိုင္၊ နာဲဆာန္မန္၊ နာဲေကာန္ဗၜာဲ ေကုာံ နာဲနလႅာတအ္ မဒွ္ကီုရ။ ဥကၠ႒ေဇှာ္ နာဲနလႅာပ႙ု ဒးဒုင္ရပ္စုတ္ထံင္ ကေရာံကႜိဳပ္သၠိဳပ္မန္ တှဟ္ဟ္ဂမၜိဳင္ ပြိဳင္ (၁၀) သှာံကီုရ။
  အပႜဲသကၠရာဇ္ဍဳင္ (၁၃၃၅)၊ သကၠရာဇ္ခေရတ္ ၁၉၇၃ ကာလကလိဂြံအယုက္ (၅၆) သှာံဂွ္ ဗၜးတိတ္ႏူထံင္ရ။ တိတ္ဗၜးႏူထံင္ မံင္ဂြံပႜဲသၛိ ပြိဳင္မြဲဂိတုျပင္တဲု ကေလင္တိတ္ပၜန္ဂတး လုပ္ေကၜာန္ ပႜဲေဗာ္ဍဳင္မန္တဿိရ။ စိုပ္ကၜဳင္ေဗာ္ဍဳင္မန္တဿိ ျခာဟြံလအ္ ဂြံဒုင္႐ဲုစွ္ နဒဒွ္ ညးအုပ္ကာ ဂေကာံကႜိဳက္ပ္ပှာန္ရ။ ပႜဲသကၠရာဇ္ဍဳင္ (၁၃၃၇)၊ သကၠရာဇ္ခေရတ္ ၁၉၇၅ ကာလကလိဂြံအယုက္ (၅၈) ဂွ္ ဂြံဒုင္႐ုဲစွ္ပၲိဳန္ နဒဒွ္ ညးအုပ္ကာနာနာဗဟႝု ေဗာ္ဍဳင္မန္တဿိရ။ ႀကဵတဲုဆက္ပၜန္ ယိုက္ေဂၜင္ေကတ္တာလ်ိဳင္ ဒု-ဥကၠ႒ေဇှာ္ ေဗာ္ဍဳင္မန္တဿိ၊ ေကုာံ ဒု-ဥကၠ႒ ဂေကာံကႜိဳက္ပ္ပှာန္ရ။ ပႜဲကႝုသကၠရာဇ္ခေရတ္ ၁၉၈၁ ကာလကလိဂြံအယုက္ (၆၄) သှာံဂွ္ ပႜဲေဗာ္ဍဳင္မန္တဿိ ဒွ္အာၐါလြးဂွ္ နဒဒွ္ ဥကၠ႒ ေဗာ္ဍဳင္မန္တဿိ (လပၚဗဒိုပ္ဗညာနဲက်ာ္ပိ) ယိုက္ေဂၜင္ေကတ္လဝ္တာလ်ိဳင္ရ။ ေဗာ္ပၜန္ဂတးလြပ္လြဟ္ ေသၢာံေကတ္ဇှး နကႝုဒပ္ပံင္ေကာံမာန္ ရန္တဿအ္တဲု လုပ္ကၜဳင္ဂေကာံ ဒ႘မဝ္ကေရၿဇ႘ေကာန္ဂကူ (NDF) ရ။ ပႜဲဒပ္ပံင္ေကာံဂွ္ ေကတ္တာလ်ိဳင္ ဂေကာံသဘာပတိ (ဗဟႝု)ရ။ ပႜဲကႝုသကၠရာဇ္ 1987 ကာလဥကၠ႒ေဇှာ္ နာဲနလႅာ ကလိဂြံအာယုက္ (၇၀) သှာံဂွ္ ေဗာ္ဍဳင္မန္တဿိၐါလြးဂွ္ ကေလင္ပံင္ေကာံည႘သာ ကေလင္ဒွ္ကၜဳင္မြဲေဗာ္ဓဝ္ပၜန္တဲု ဥကၠ႒ေဇှာ္ နာဲနလႅာဝြံ ေကတ္ကၜဳင္တာလ်ိဳင္ နဒဒွ္ ဒု-ဥကၠ႒ ဗဟႝု ေဗာ္ဍဳင္မန္တဿိပၜန္ရ။
  ပႜဲကႝုသှာံ  1988 ကာလ ဒု-ဥကၠ႒ေဇှာ္ နာဲနလႅာ ကလိဂြံအယုက္ (၇၁) သှာံဂွ္ ေဗာ္ဍဳင္မန္တဿိကႝု ေဗာ္ကေရင္ KNU တအ္ ဒွ္ပဋိပကၡေဇှာ္ နကႝုလြဟ္ ပြိဳင္ (၂၇) တၛဲရ။ ပႜဲေပဲါဗတိုက္ဂွ္ နာဲနလႅာဝြံ ကႜိဳက္ပ္ပၜတရဵ ဂစာန္ကၜဳင္ ညံင္ဂြံဂြံေပါဲအံင္ဇှးရ။ နကႝုဒပ္ပံင္ေကာံ NDF ကၜဳင္ပည႘ပညပ္ ဒဒွ္ရ ပႜဲအခိင္ဝြံ ဒွ္အခိင္ဗတိုက္သ႐ိုဟ္သှဗြဝ္ မဟာဝါဒ႘ဂကူဗဿာေရာင္ ဒွ္တဲု ေဗာ္ဍဳင္မန္တဿိ ကႝု ေဗာ္ကေရင္ KNU တအ္ ေဒံါကၜဳင္ပြန္ေပွာ္ေရင္သၠအ္ပၜန္ရ။ ပႜဲသှာံဂွ္ေဟင္ ေပဲါထၞးဆႏၵ ကလိုက္ကမႝုညးဍဳင္ကြာန္ ကတႝုဒွ္တဲု အလႝုအသ႘ပှာန္ (နဝတ ေစာေမာင္၊ ခင္ၫြန္႕)တအ္ သီေထာံအဝႝုမြဲဝါပၜန္ရ။ ႀကဵႏူထၞးဆႏၵတဲု ကႜိဳပ္သၠိပ္ပေရင္ဍဳင္ကြာန္ဂမၜိဳင္၊ ကႜိဳပ္သၠိဳပ္ကြးဘာဂမၜိဳင္၊ ခမ႘သင္ဂမၜိဳင္၊ ညးဍဳင္ကြာန္ဂမၜိဳင္ တိတ္ကၜဳင္စိုပ္ ပၜန္ဂတးဂွ္ ဒုင္တၜဳင္ေဖ်ံဒှာဲရ။ ပႜဲအခိင္ကြးဘာဂမၜိဳင္ ဒက္ဂေကာံ (ဒပ္ကြးဘာ ABSDF)ဂွ္ကီု၊ ဂေကာံညးမခ်႘ဓရာင္ ပေရင္ဍဳင္ကြာန္ဂမၜိဳင္ ပံင္ေကာံတဲု ပံက္ပတိုန္ ဂေကာံဂအုပ္မဟာမိတ္ ဒ႘မဝ္ကေရတ္ေတတ္ဍဳင္ဗဿာ မဒမခ (DAB)ဂွ္ကီု ဗိုင္႐ီုဗင္ေရင္တၜဳင္ကၜဳင္ကီုရ။
  အခိင္မယိုက္ေဂၜင္ဒဿံင္တာလ်ိဳင္ပႜဲေဗာ္ သှာံအခါ ဗြဲမလအ္လဂွ္ ယႝုလတူတပ္တး၊ ေစတနာေဇှာ္၊ ဂိုတ္ဂၥာန္ ကေမၜာန္ေဗာ္ ဗြဲမေလာန္တဲု ဒွ္ညးမှံဳကႝု သမာဓိ၊ သၜးေကၜံဂုဏ္ဖႝုဇကုမာန္၊ ႏြံကႝုစရာဲကႜိဳပ္သၠိဳပ္တဲု ေကာန္ေဗာ္ေကာန္ဒပ္ ေကုာံ ညးဍဳင္ကြာန္တအ္ သႜိဳက္ဆာန္ေသှံသှဵ ညးဗြဲမေလာန္အိုတ္ရ။ အပႜဲဗြိဳင္မဟာမိတ္ ဆက္ေဆာံကႝု ဂကူဂမၜိဳင္ ေဗာ္ဂမၜိဳင္ေလဝ္ ညးဂမၜိဳင္ ထိုင္သးဗြဲမေလာန္ရ။
ဥကၠ႒ေဇှာ္ နာဲနလႅာဝြံ မဒွ္ႀတံဳအာဇာနဲမန္မြဲတဲု ညးေျမာ္ဟီုလဝ္ ဂလာန္ဗကန္ကႝုေကာန္ကြး၊ ေကာန္၊ ေကာန္စဵတအ္ အတိုင္ဗြဲသဿဝ္ကီုရ။
 အသံပါင္ဝြံတုန္ -
 (က) ေကၜာန္ကေမၜာန္မြဲမြဲမၢး -
                ဒးဂံင္ေကၜာန္ ပႜဲဝိုင္
                ဒးဂံင္ပေလဝ္ ပႜဲဝိုင္
                 ဒးဂံင္ဒုင္ခ်ိဳတ္ ပႜဲဝိုင္
(ခ) ေကၜာန္ပေရင္ဍဳင္ကြာန္ေတွ္ -
                  ဒးလၛတ္ ပေရင္ဍဳင္ကြာန္
(ဂ) ေကၜာန္ကေမၜာန္ဂကူမၢး
                  ဒးည႘သဿဟ္ေဟင္ ဂြံေပဲါအံင္ဇှးမာန္ေရာင္။